ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ Ν. ΘΕΟΦΙΛΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

O κριτικός τέχνης  Χρήστος Ν. Θεοφίλης  σε διάλογο με τον ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟ



ΧΡΗΣΤΟΣ ΘΕΟΦΙΛΗΣ  Η έκθεση «ΣΧΕΔΙΟ ΣΩΤΗΡΙΑ» έχει οριστεί να πραγματοποιηθεί από τον Ιούνιο  έως και τον Οκτώβριο, σε επιμέλεια πρόταση  σας.

Το πλάνο δουλεύουν φοιτητές  και καθηγητές  της Α.Σ.Κ.Τ Αθηνών.

Tο ερώτημα που εξαρχής τίθεται είναι γιατί μια μεγάλη έκθεση στους χώρους του νοσοκομείου Σωτηρία;

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Το νοσοκομείο αυτό αποτελεί ένα φορτισμένο ιστορικά χώρο στον οποίο ξετυλίχθηκαν  πολλές ιστορίες. Αποτέλεσε ένα χώρο εγκλεισμού ακούσιου ή εκούσιου για μια πολυπληθή ομάδα ατόμων, δηλαδή των ανθρώπων που έπασχαν από τη φυματίωση. Υπήρξε για αρκετές δεκαετίες ένας ετερότοπος, δηλαδή  ένας χώρος στον οποίο η κοινωνία απομόνωνε κάποια ειδική κατηγορία ατόμων που βρισκόταν –κατ’ αυτή- σε μια “κατάσταση κρίσης”.  Από την άλλη πλευρά στους χώρους της Σωτηρίας η ιστορική αφήγηση είναι ιδιαίτερα σημαντική. Γνωρίζουμε ότι υπήρξε χώρος φυλάκισης αγωνιστών στη διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, αποδράσεων κρατουμένων αλλά και εκτέλεσης τους στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Αυτά τα δυο επίπεδα ανάγνωσης συνθέτουν και το θεωρητικό σκεπτικό της έκθεσης. Επίσης ο ίδιος χώρος του νοσοκομείου είναι πολύ έντονος. Αναφερόμαστε σε μια παρουσίαση για την οποία η αντίληψη του χώρου δεν είναι –δεν θα μπορεί να είναι- ουδέτερη.  ο ίδιος ο χώρος σαν την υλική προϋπόθεση του σχεδίου δίνει  λύσεις και ιδέες. Αποτελεί έναν ενεργό παράγοντα για τη σύλληψη και την υλοποίηση των έργων.  Στους χώρους της Σωτηρίας υπάρχει μια σιωπή που δημιουργεί τους όρους μιας πηγαίας ομιλίας ακόμα και στους ανυποψίαστους που για κάποιους λόγους περνάνε από εκεί. Αυτοί οι τρεις παράγοντες δημιούργησαν και τους όρους επιλογής.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΘΕΟΦΙΛΗΣ Το αρχειακό  υλικό του Σχεδίου Σωτηρία ,το "αναιμικό αρχείο".

 ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Στον ευρωπαϊκό χώρο –μετά τον πόλεμο- παρατηρείται μια θεσμοποίηση της μνήμης που καλύπτει όλον τον πολιτιστικό ιστό της κάθε κοινωνίας. Αναπαλαίωση των καταστραμμένων κτηρίων και μνημείων στη διάρκεια του πολέμου, γιορτές αναθύμησης και προσπάθεια διάσωσης των αρχείων αλλά κυρίως η δημιουργία μιας καλλιτεχνικής και εικαστικής παραγωγής πάνω στη μνήμη. Θεωρώ ότι το ευρωπαϊκό αίτημα της μνήμης –απέναντι στον πόλεμο, στο ολοκαύτωμα, στις μειονότητες και στις εθνικές ιδιαιτερότητες, ενεργοποίησε ένα μεγάλο κομμάτι της σύγχρονης τέχνης. Η σύγχρονη τέχνη –για λόγους που δεν είναι της ώρας να αναλύσουμε ριζοσπαστικοποίησε σε μεγάλο βαθμό την ιστορική συνείδηση, τον τρόπο που βλέπουμε το έργο αλλά και τον ίδιο τον εκθεσιακό χώρο. Αντίθετα, στη χώρα μας η αμνησία μετατράπηκε στο κυρίαρχο μοντέλο αυτής της κοινωνίας. Προφανώς υπήρχαν πολλοί λόγοι για να γίνει κάτι τέτοιο. Το βέβαιο πάντως είναι ότι εδώ οι συνδέσεις της μνήμης δεν πραγματοποιήθηκαν. Κάτι αντίστοιχο συνέβη και με το αρχείο της Σωτηρίας. Ένα μικρό κομμάτι του πολύτιμου αυτού αρχείου διεσώθη κυρίως χάρη στις φροντίδες των εργαζομένων. Το παράδοξο λοιπόν είναι το εξής: το αρχείο της Σωτηρίας –ενός δημόσιου νοσοκομείου με τη γνωστή ιστορία- δεν διασώθη, γιατί κανένας θεσμικός παράγοντας δεν θεώρησε σημαντικό να διασωθεί,  αντίθετα αρχεία που αφορούν τους εκτελεσμένους της περιόδου 1947-52 τα οποία θα ήταν τα πρώτα που έπρεπε να περιέλθουν στη λήθη διασώθηκαν. Ισχύει, λοιπόν το παράδοξο να διατηρούνται αρχεία που εξαρχής βρίσκονταν σε κίνδυνο. Το αρχείο πάνω στη Σωτηρία είναι όντως αναιμικό ενώ ο καλλιτέχνης καλείται να το ανασυγκροτήσει. Αυτό αποτελεί και μια από τις προκλήσεις του σχεδίου.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΘΕΟΦΙΛΗΣ "Η τέχνη αρχείου στη νεωτερικότητα"

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Σήμερα, η μουσειοποίηση των πάντων αποτελεί ένα στοιχείο της σύγχρονης κουλτούρας. Από την ιστορική ανασυγκρότηση των ιστορικών κέντρων  μέχρι τη μανιακή αυτομουσειοποίηση μέσα από το video.  Πάντως, η τάση για την κατασκευή ενός συνολικού αρχείου που θα περικλείει την ιστορικότητα σε κάθε ιδιαίτερη εκδοχή της μας κληροδοτείται από τον 19^ο αιώνα. Τι διαφοροποιεί, όμως, τους προηγούμενους αιώνες από τον 19^{ο αι}  αιώνα; Το γεγονός ότι κάθε ιστορικότητα μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο αρχείου. Αυτό διακρίνει τον 19^ο από τον 18^ο αιώνα για παράδειγμα. Στην εποχή του Χέγκελ η αντίληψη του αρχείου περιοριζόταν αποκλειστικά στο υλικό που προήγαγε το Weltgeist της εποχής και με αυτήν την έννοια ήταν αρκετά περιορισμένο. Ο 19^ος αιώνας διακρίνεται για την πίστη του  ότι η παρούσα στιγμή, το παρόν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο μέτρησης και εγγραφής. Όχι πλέον η εξέλιξη συγκεκριμένων όψεων του πνεύματος αλλά ο χρόνος στη ροή και στην εξέλιξη του, και καλύτερα το συμπτωματικό αυτού του χρόνου, της παρούσας στιγμής πρέπει να καταστεί ορθολογικό αντικείμενο αρχειοθέτησης.

   Δεν είναι εύκολο να χαρτογραφήσουμε το πεδίο του αρχείου στη σύγχρονη εικαστική δημιουργία. Καταλαμβάνει ένα τεράστιο εύρος. Μια σχηματική διάκριση για τη χρήση των αρχείων στην εικαστική δημιουργία θα ήταν η εξής: Αρχικά έχουμε εικαστικά αρχεία ως μια κριτική πάνω στην αντίληψη του συσσωρεμένου χρόνου, δηλαδή μια κριτική της αντίληψης ότι όλος ο ιστορικός χρόνος θα μπορούσε συσωρευτικά να αποτελέσει προϊόν εγγραφής. Ότι όλα είναι μετρήσιμα. Μια τέτοια κριτική θα αναζητηθεί κυρίως στην ντανταιστική παράδοση και στον Μαρσέλ Ντυσάν. Εδώ η χρήση του αρχείου αποτέλεσε ένα παιχνίδι.

    Κατά δεύτερο λόγο, η χρήση των αρχείων στη νεωτερικότητα μετατρέπεται στο αποτέλεσμα μιας ιστορικής και πολιτικής δέσμευσης. Σε αυτήν την περίπτωση –και κατ’ εμέ η πιο σημαντική-  η τέχνη αρχείου εκτείνεται  από την αναθύμηση του ολοκαυτώματος μέχρι τις προσχωμένες μνήμες στις πρώην ανατολικές κοινωνίες καθώς και τον ρόλο της μνήμης ως εργαλείου συμφιλίωσης στις κοινωνίες που προέρχονταν από δικτατορίες ιδιαίτερα στη Λατινική Αμερική. Αυτή η παράδοση του αρχείου μας ενδιαφέρει όσον αφορά το σχέδιο Σωτηρία. Μη λησμονούμε, Χρήστο, ότι η τέχνη αυτή πάνω στο αρχείο ξαναθυμίζει το ηττημένο, το απωθημένο αλλά και το σημαντικότερο, το εφικτό.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΘΕΟΦΙΛΗΣ    Αρχειοθετείτε η ερμηνεύετε; αρχειακά ντοκουμέντα η δράση;

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Κάθε προσπάθεια αναδιάταξης του αισθητού κόσμου αποτελεί δράση. Και για να γίνει αυτό κατανοητό να αναρωτηθούμε πώς αντιλαμβανόμαστε την τέχνη αρχείου; Πρώτα απ’ όλα όταν μέσα στο έργο μπαίνει το αδιαμεσολάβητο υλικό της εμπειρίας τότε τινάζεται στον αέρα η ψευδαίσθηση μιας καθαρής αισθητικής στάσης. Έχουμε λοιπόν δράση. Στον Μονόδρομο ο Μπένγιαμιν θα αναφερθεί στα τσιτάτα στη δουλειά του «σαν τους ληστές που ξεπετιούνται οπλισμένοι στο δρόμο και απαλλάσσουν τον ράθυμο περιπατητή από τις πεποιθήσεις του». Θα μπορούσε να γίνει κάτι αντίστοιχο στην περίπτωσή μας; Πιστεύω πως ναι.  Ο καλλιτέχνης προσπαθεί να διηγηθεί εκ νέου μια ιστορία, ή την ίδια την ιστορία. Παίρνει θέση και αυτό συνιστά δράση.  Εξάλλου, το να φτιάχνουμε καινούργιες προοπτικές πάνω σε ένα γεγονός αποτελεί κατ’ εμέ το ίδιο το νόημα της νεωτερικότητας. Από την άλλη πλευρά μέσα από αυτό το σχέδιο ορίζουμε τις δικές μας κόκκινες γραμμές ως άμυνα απέναντι σε αυτό που επιτάσσεται ως εκθεσιακά ορθό. Δηλαδή απέναντι σε μια τέχνη που επιθυμεί να αρθρώσει κάποιο λόγο αλλά γλιστρά στα περιγραφικά συμφραζόμενα που τη στηρίζουν και παράλληλα την υπονομεύουν. Κυρίως, όμως, το ίδιο το θέμα ως αναζήτηση ενός ιστορικού τραύματος ορθώνει τα δικά του τείχη.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΘΕΟΦΙΛΗΣ Συνομιλείτε με τις μνήμες η με τις αφηγήσεις;

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Πρώτα είναι η μνήμη. Όταν τη δεκαετία του εβδομήντα περνούσαμε με το λεωφορείο έξω από τη Σωτηρία για να πάμε στη Ραφήνα να πάρουμε το καράβι η γιαγιά μου μας ζητούσε να κρατάμε την αναπνοή μας. Όταν περνάς από τη Σωτηρία ούτε καν αναπνέεις. Μετά είναι οι ιστορίες συγγενών ή γειτόνων που εργάζονταν στα τσιμεντάδικα ή στα λιπάσματα. Μια μνήμη δηλαδή που εργάζεται ανάμεσα στη μορφή κάποιου που είναι απών  και στη ζωή  που είναι παραμορφωμένη από το θάνατο. Ο Φρόιντ σημείωνε ότι αυτός που έχει υποστεί ένα τραύμα είναι αναγκασμένος να ζει με αναμνήσεις, χωρίς βέβαια να τον λυτρώνουν από αυτό. Η εμφάνιση της μνήμης εμφανίζεται μαζί με ένα έμμονο μπλοκάρισμα στο σημείο να οδηγείται στην αμνησία. Γι’ αυτό σε μια τέτοια μνήμη υπάρχει από τη μια πλευρά «το επείγον» αίτημα να ξαναθυμηθείς  και ταυτόχρονα  μια καθυστέρηση  στην εκ νέου κατασκευή της. Η αφήγηση έρχεται εκ των υστέρων να ανασυγκροτήσει ορθολογικά το γεγονός. Αρκεί όμως;

ΧΡΗΣΤΟΣ ΘΕΟΦΙΛΗΣ  Με βάση  την κλασική διάκριση ανάμεσα στο κοιτάω ή βλέπω.   Διαισθάνεστε  η βλέπετε;

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Στη θεωρητική δουλειά που κάνω προσπαθώ να διηγηθώ παράλληλες απωθημένες ιστορίες. Με αυτόν τον τρόπο παρατηρώ, άλλωστε, την  ίδια την τέχνη. Θεωρώ ότι το νόημα του παρελθόντος είναι πάντοτε σε εκκρεμότητα.  Όταν για παράδειγμα συζητάμε το νόημα της έντασης αναφερόμαστε στα προσχωμένα στοιχεία του έργου που μολονότι δεν θα πρέπει να παρουσιαστούν τελικά βρίσκουν τρόπο να εισέλθουν στο έργο. Το ερώτημα είναι ένα: Μπορούμε να ξαναβρούμε τις σημασίες που έχουν προσχωθεί από την παράδοση; Να το αίτημα του Σχεδίου Σωτηρία. Γιατί όπως και να το κάνουμε η ιστορία της Σωτηρίας είναι μια απωθημένη ιστορία. Προτρέπω τους καλλιτέχνες και ιδιαίτερα τα νέα άτομα που συμμετέχουν, να ανασυγκροτήσουν αυτό το γεγονός.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΘΕΟΦΙΛΗΣ  Σύμφωνα με τον Derrida «η γραφή κατά την γνώμη του Πλάτωνα δεν αξίζει περισσότερα σαν ιαμα απ ότι αξίζει σαν δηλητήριο». ο Jacques Derrida  ( 1930-2004 ) επιχειρεί μια κριτική αποδόμηση του πλατωνισμού στο αυτόνομο δοκίμιο "Πλάτωνος Φαρμακεία", από τον τόμο "La dissemination"(1972), Το "φάρμακον", πλατωνική λέξη, που σημαίνει ταυτοχρόνως δύο διαφορετικά και αντίθετα πράγματα (δηλητήριο και ίαμα) .Εσείς με αυτή την έκθεση τι θέση παίρνετε ?

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Ο Πλάτωνας χρησιμοποιεί την έννοια του φάρμακον για να υποδηλώσει τον χαρακτήρα της γραφής. Τα γραπτά κείμενα που κουβαλούσε ο Φαίδρος τα παρομοίαζε ως φάρμακον δηλαδή ταυτόχρονα ίαμα και δηλητήριο. Η γραφή για τον Πλάτωνα αφού έχει την ιδιότητα να σαγηνεύει και να μαγεύει κάνει ταυτόχρονα και καλό και κακό. Στην πλατωνική φιλοσοφία αυτή η αμφισημία είναι υπαρκτή και για το νόημα της τέχνης. Εάν ασχολείται με τα καλά ομοιώματα, την αναπαράσταση του πραγματικού είναι καλή εάν όχι τότε θεραπεύει τα είδωλα. Άρα με λίγα λόγια αυτή η αμφισημία εισέρχεται και στο σώμα της τέχνης. Προτείνω να αντιλαμβανόμαστε την τέχνη μόνο σε συνάρτηση με το άλλο της από το οποίο είναι προσημειωμένη. Σε διαφορετική περίπτωση θα οδηγούμασταν σε μια κατάσταση της ευαρέσκειας. με αυτήν την έννοια η αμφισημία του φάρμακον είναι ορατή και στην περίπτωσή μας.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

1985, Απόφοιτος του Παντείου Πανεπιστημίου,τμήμα πολιτικών επιστημών

1986-1988, D.E.A, στο Πανεπιστήμιο του Poitiers, πάνω στην ιστορία της φιλοσοφίας

1988-1990, ερευνητής στα Archives Husserl στο Παρίσι καθώς και στη Λουβαίν-Βέλγιο/ maitre de conference..

1990-1995,διδακτορικές σπουδές στη Ναντέρ (Paris X)

1.Σεμινάρια-Συνέδρια πάνω στην τέχνη

1996-98, Διδάσκων στα σεμινάρια Φιλοσοφίας και αισθητικής στο Κέντρο Ερμηνευτικών Μελετών που στεγαζόταν στο κτήριο της ΕΠΑΣΚΤ

Ενδεικτικά αναφέρω. Θεωρίες της κειμενικότητας και τέχνη. Ένα χρήσιμο εργαλείο;

 Αποδόμηση και αισθητική.

2004-μέχρι σήμερα. Συμμετείχε στην ίδρυση του κέντρου θεωρίας ART-ACT στο οποίο έδωσε πλήθος διαλέξεων για θέματα αισθητικής καθώς και παρουσιάσεις καλλιτεχνών.

2004-μέχρι σήμερα, επιμέλεια εκθέσεων σε γκαλερί και μουσεία.

2.Τεχνοκριτική

2006-μέχρι σήμερα  Ασκεί την τεχνοκριτική στην εφημερίδα Η ΑΥΓΗ.

3.Εκδόσεις-Βιβλία.

2004, Ανάμεσα στην παράδοση και το μοντέρνο ή η αγωνία της επίδρασης στο έργο Ελλήνων σύγχρονων τοπιογράφων, εκδόσεις Διώνη, 2004

2008, Ο Σαράντης Καραβούζης και η μεταφυσική. Εκδόσεις τέχνης Οίστρος.

2008, Ο Χρόνης Μπότσογλου και ο κόσμος της εμπειρίας..

                   Κείμενα του έχουν δημοσιευθεί στα περιοδικά Arti, Αντί, Ιχνευτής κ.α.